Рубрика: Ֆիզիկա

Մարդու կյանքի առաջին և վերջին գործողությունը շնչառությունն է։ Եթե առանց սննդի մարդը կարող է ապրել 2-3 շաբաթ, առանց ջրի՝ 5-7 օր, ապա առանց թթվածնի՝ 3 րոպե։ 

Շնչառություն, արտաքին միջավայրից օդի անցումը թոքեր և հակառակ ուղղությամբ, որի ընթացքում օրգանիզմը ստանում է թթվածին և արտազատում ածխածնի երկօքսիդ։

Բոլոր աերոբ օրգանիզմները օգտագործում են թթվածինը բջջային շնչառության համար, որի ընթացքում նրա միջոցով սննդի բաղադրամասերը ճեղքվում են և առաջանում է էներգիա, իսկ որպես վերջնանյութ՝ ածխածնի երկօքսիդ։ «Արտաքին շնչառության» ժամանակ մթնոլորտային օդը անցնում է թոքեր, որտեղ ալվեոլներում դիֆուզիայի միջոցով կատարվում է գազափոխանակություն։ Արյունատար համակարգի միջոցով այս գազերը տեղափոխվում են բջիջներ, որտեղ տեղի է ունենում «բջջային շնչառությունը» 

Սովորական հավկիթն իրենից ներկայացնում է Երկրի լավագույն  մոդելը: Շատ բարակ կեղև, ինչպես երկրակեղևը, դեղնուցը միջուկն է, իսկ սպիտակուցը` Երկրի միջնապատյանը»:

1.Նախագիծ՝ «Զատկական ձվի ֆիզիկան»: 

Ծրագրի հեղինակ՝ Նունե ԹԵմուրյան

Ծրագրի ղեկավար՝ Լուսինե Բուշ

Մասնակիցներ՝ Միջին դպրոցի սովորողներ.

Ծրագրի նպատակը. Սովորողներին ներգրավել շրջապատող աշխարհի գիտական գաղափարի ձևավորման գործընթացում, հավաքած տեղեկությունների և ստացված գիտելիքների հիման վրա կատարել փորձեր, նկարագրել այն, բացատրել դիտարկվող ֆիզիկական երևույթը, եզրակացություններ անել, ամփոփել, պատրաստել ուսումնական նյութ և տեղադրել այն անձնական բլոգում, ինչպես նաև զարգացնել նյութերը հավաքելու, մշակելու և համապատասխան ձևով ներկայացնելու հմտություններ:

1. Ձվի թարմությունն ստուգելու հնարավոր միջոցները:
2. Ինչպես ստուգել՝  եփած է ձուն թե ոչ:
3. Ինչպես ճիշտ  խաշել ձուն:
4. Որ երևույթն է ընկած ձվի ներկման հիմքում և ինչպես է այն արտահայտվում: Բացատրել:
5. Ինչու չի կարելի ձուն տեղադրել միկրոալիքային վառարանի մեջ:
6. Որ ծայրից է ավելի հեշտ կոտրվում ձուն:
7. Ինչպես կարելի է ձվի օգնությամբ որոշել աղաջրի լուծույթի անհրաժեշտ խտության քանակության ստուգումը:

Կատարել փորձեր. 

1. Ինչպես խաշած ձուն ամբողջությամբ տեղավորել ապակե շշի մեջ: Բացատրել այն և ամփոփել:
2. Գունզարդել ձուն և բացատրել տեղի ունեցած  ֆիզիկական երևույթն ու կատարման գործընթացը: Դիֆուզիա:
3. Ձվի օգնությամբ որոշել աղաջրի լուծույթի անհրաժեշտ խտության քանակը: Բացատրել և կատարել համապատասխան եզրակացություն:

Քննարկվող հարցեր՝

1. Որ ֆիզիկական մեծությունն է կոչվում ճնշում: Գրեք բանաձևը:
   Ճնշումը բնութագրում է 2 հպվող մարմինների փոխազդեցությունը և հավասար է հպման մակերևույթին ուղղահայաց ազդող ուժի հարաբերությանը մարմինների հպման մակերևույթի մակերեսին

p=F/S

1. Ինչ ֆիզիկական իմաստ ունի ճնշումը: 
   Ճնշումը այն առաձգական ուժն է, որը առաջանում է հպվող մարմինների իրար վրա փոխազդելու ժամանակ:

1 պասկալը այն ճնշման ուժն է որի դեպքում 1ն ուժը ազդում է 1մ քառակուսի տարածքի վրա:

1. Որոնք են ճնշման միավորները:
   P(պասկալ),կՊա,ՄՊա:
2. Ինչով է պայմանավորված գազի  «ինքնակամ» ընդարձակումը:
   Գազի մոլեկուլները միշտ անկանոն շարժվում են ձկտելով իրարից հեռանալ:
3. Ինչու են գազերը ճնշում գործադրում անոթի պատերին:
   Գազը ազդում է անոթի պատերին, քանի որ պատերը խոչնդոտում են գազի ընդհարձակվելուն:
4. Ինչ է նշանակում հեղուկները  «հոսուն» են:
   Հեղուկները հոսուն են, քանի որ իրենց ձևը փոխելուց դրանց մեջ չի ազդում առաձգականության ուժ:
5. Ինչու է հավասարակշռության վիճակում հեղուկի ազտ մակերևույթը հորիզոնական:
   Քանի որ հեղուկները հոսուն են դրանց մակերեսը միշտ ձկտում է հորիզոնական լինելուն:Թեք հարթության դեպքում հեղուկի մասնիկները ծանրության ուժ ազդեցությամբ միշտ ձգտելու են հորիզոնական դիրքին:
6. Բերել հեղուկի ճնշման ուժերի դրսևորման մի քանի օրինակներ:
   Լողորթի վերևից թռնելու հետևանքով պարզ երևում է ջրի գործադրված առաձգականության ուժը:Նաև եթե ծորակը մատով փակենք մենք պարզ կզգանք ջրի գործադրված առաձգականության ուժը:
7. Ինչ բնույթ ունեն հեղուկի ճնշման ուժերը:
   Հեղուկը դրա մեջ ընկղմված մարմնի վրա ազդում է անհավասարաչափ, ինչով տարբերվում է գազի առաձգականության ուժից:

Դաս 23.  (07.03-11.03)

§27. Պարզ մեխանիզմներ: Լծակ: Լծակի կանոնը: Թեք հարթություն:

§28. Լաբորատոր աշխատանք 4: Լծակի հավասարակշռության պայմանի ուսումնասիրումը:(էջ 91- 95)

Քննարկվող հարցեր՝

1. Որոնք են պարզ մեխանիզմները: Ինչ պարզ մեխանիզմներ գիտեք:
   Այն սարքերը, որոնք ծառայում են ուժերի մոդուլները կամ ուղղությունները փոփոխելու համար կոչվում են մեխանիզմներ:

Օր.՝լծակ, ճախրակ, թեք հարթություն, որլորան, պտուտակ:

1. Ինչ նպատակով են օգտագործվում պարզ մեխանիզմները:
   Պարզ մեխանիզմները հնարավորություն են տալիս փոքր ուժերի միջոցով մեծ ծանրություններ տեղափոխելու
   Ինչ է լծակը:
   Լծակը ամենատարածված պարզ մեխանիզմն է, դա սովորաբար մի ձող է, որը կարող է պտտվել հենարանի շուրջը:
2. Ինչն են անվանում ուժի բազուկ:
   Հենման կետից մկչև ուժի ազդման գիծ հեռավորությունը կոչվում է ուժի բազուկ:
3. Ինչպես կորոշեք ուժի բազուկը:
   Ուժի բազուկը որոշելու համար պետք է հենման կետից ուղղահայաց իջեցնել դեպի ուժի ազդման գիծ, այդ երկարությունն էլ կլինի ուժի բազուկը:
4. Ինչպիսի ազդեցություն են գործում ուժերը լծակի վրա:
   Բեռի ուժը ազդում է լծակի մրա վերևից դեպի ներքև, և նաև ազդում է երկրի ձգողության ուժը, որը նույնպես ազդում է լծակի վրա դեպի ներքև:
5. Որն է լծակի հավասարաակշռության պայմանը:
   Լծակը կմնա հավասարության մեջ, եթե իր վրա ազդող ուժերի հակադարձ համեմատական են այդ ուժերի բազուկներին:
6. Չափահասն ու երեխան պետք է անցնեն գետակի վրայով՝ մեկը՝ աջ ափից ձախ, մյուսը՝ հակառակ ուղղությամբ:
   Երկու ափերին էլ կա մեկական տախտակ, որոնցից յուրաքանչյուրը մի փոքր կարճ է գետակի լայնությունից:
   
   

Ինչպե՞ս կանցնեն գետակը չափահասն ու երեխան:

9. Օգտվելով նկարից՝  բացատրեք մկրատի  գործողությունը, որպես լծակ:
   Մկրատի բռնակների վրա գործադրվում է ուժը, պտուտակը հենման կետն է, իսկ մկրատի սայրը մեծացնում է ուժը:

 Բացատրեք, թե ինչու մետաղաթերթ կտրելու  մկրատ և ակցան օգտագործելիս շահում ենք ուժի մեջ:
Քանի որ մարդը ակցանով կտրում է շատ պինդ նյութեր, գործադրելով քիչ ուժ արդյուքում կատարվում է ավելի մեծ աշխատանք:

10.  Բերեք կենցաղում, տեխնիկայում և բնության մեջ լծակի կիրառման այլ օրինակներ:
    Տարբեր նյութերի ծանրությունը իմանալու համար օգտագործում ենք լծակային կշեռք,ձուկ բռնելու համար օգտագործում ենք կարթը, նաև ծանր բեռ բարձացնելու համար օգտագործում ենք ամբարձիչ:

 Ո՞ր դեպպքերում և ինչ նպատակով է օգտագործվում թեք հարթությունը:
Ինչ որ ծանր բեռ բարձրացնելը շատ դժվար է, քանի որ դրա վրա ազդում է դրա ծանրությունը և երկրի ձգողության ուժը, բայց մարդիկ հորինել են այդպիսի հարցից դուրս գալու ավելի հեշտ ձև օգտագործելով թեք հարթություն, որի վրայով ավելի հեշտ է սահելով տանել որևե ծանր բեռ:

Դիտեք տեսանյութերը՝

https://www.youtube.com/watch?v=Y9eHtZoWnjc

  

§30. Մեխանիզմի օգտակար    գործողության գործակից:

          Քննարկվող հարցեր՝

1. Որ աշխատանքն է կոչվում օգտակար:
Այն աշխատանքը, որի կատարման համար ստեղծված է մեխանիզմը կամ մեքենան, կոչվում է օգտակար աշխատանք

2. Որ աշխատանքն է կոչվում լրիվ կամ ծախսված:
Մեխանիզմի օգտագործմամբ նպատակին հասնելու համար կատարված ամբողջ աշխատանքը կոչվում է լրիվ աշխատանք ։
Ծախսված աշխատանք,Եթե բեռը բարձրացնելու համար որևէ մեխանիզմ ենք օգտագործում, ապա բեռի ծանրության ուժից բացի, միշտ էլ հարկ է լինում հաղթահարել նաև մեխանիզմի մասերի ծանրության ուժը, ինչպես նաև այդ մեխանիզմում գործող շփման ուժը։

3. Ինչու լրիվ աշխատանքը միշտ մեծ է օգտակար աշխատանքից:
Օգտակար աշխատանքը միշտ լրիվ աշխատանքի որոշ մասն է, որը մարդը կատարում է մեխանիզմների միջոցով։

4. Որ մեծությունն է կոչվում մեքենայի կամ մեխանիզմի օգտակար գործողության գործակից:
Այն ֆիզիկական մեծությունը, որը ցույց է տալիս, թե օգտակար աշխատանքը ծախսված աշխատանքի որ մասն է կազմում, կոչվում է մեխանիզմի օգտակար գործողության գործակից 

5. Հնարավոր է, որ ՕԳԳ-ն հավասար կամ մեծ լինի 100％ -ից:
Քանի որ A օգ-ը միշտ փոքր է A լր-ից, ապա ՕԳԳ-ն միշտ փոքր է 1-ից (կամ 100 %-ից)։

6. Ձևակերպեք մեխանիկայի  «ոսկի կանոնը»:

Այսպիսով, մեխանիզմի օգնությամբ քանի անգամ շահում ենք ուժի մեջ, նույնքան անգամ կորցնում ենք ճանապարհի մեջ և հակառակը:

Այս պնդումը կոչվում է մեխանիկայի «ոսկե կանոն»։

       Լուծել հետևյալ խնդիրները՝

1. Լծակի օգնությամբ բանվորը բարձրացնում է 150 կգ զանգվածով սալը: Ինչ ուժ է նա կիրառում լծակի 1,8 երկարությամբ երկար բազուկին, իսկ փոքր բազուկը 0,3մ է:
   250 մ

2. 150 Ն կշռով բեռը հավասարաչափ վեր են քաշում, որպես թեք հարթություն ծառայող տախտակի երկայնքով: Տախտակի երկարությունը 180 սմ է, մի ծայրի բարձրությունը գետնից՝ 30սմ, իսկ բեռին կիրառված ուժը՛ որը զուգահեռ է թեք հարթությանը, 40 Ն: Հաշվեք թեք հարթության ՕԳԳ-ն:
   η=(Aօգ)/Aլր⋅100%

Դաս 24.  (14.03 — 18.03)

       §29. Ճախարակ:

Քննարկվող հարցեր՝

1. Ինչ է ճախարակը:.
Հենարանի վար գցված պարանի շփումը դժվարացնում է բեռը բարձրացնելը, դրա համար էլ օգտագործվում են անիվներ, այս մեխանիզմը կոչվում է ճախարակ:

2. Ճախարակի ինչ տեսակներ գիտեք:
Ճախարակի կա երեք տեսկ շարժական ճախարակ, անշարժ ճախարակ, և բազմաճախարակ:

3. Որ ճախարակն է կոչվում անշարժ:
Երբ ճախարակով բեռը բարձրացնելից դրա առանցքը մնում է անշարժ, այդ ճախարակը կոչվում է անշարժ ճախարակ:

4. Որ ճախարակն է կոչվում շարժական;
Երբ բեռի շարժման ժամանակ շարժվում է նաև առանցքը, այդ ճախարակը կոչվում է շարժական ճախարակ:

5. Ինչ նպատակով է օգտագործվում անշարժ ճախարակը:
Երբ բեռի շարժման ժամանակ շարժվում է նաև առանցքը, այդ ճախարակը կոչվում է շարժական ճախարակ:

6. Ինչ նպատակով է օգտագործվում շարժական ճախարակը: Այն օգտագործելիս որքան ենք շահում ուժի մեջ:
Շարժական ճախարակը օգտագործվում է ուժի մոդուլը փոփոխելու համար, դրա օգնությամբ ուժի մեջ շահում ենք 2 անգամ:

7.Ինչ  է  բազմաճախարակը: Այն օգտագործելիս որքան ենք շահում ուժի մեջ:
Բազմաճախարակը շատ առանցքներ ուեցող, շարժական և անշարժ ճախարակների համագործակցությունն է, ուժից շահումը կախված է ճախարակի առանցքների քանակից:

8. Ցույց տվեք ուժի կիրառման կետը, լծակի հենման կետը և ուժերի բազուկները:

Աշխատանքի նպատակը․ փորձով համոզվել, որ թեք հարթության օգնությամբ կատարված օգտակար աշխատանքը փոքր է լրիվ աշխատանքից։
Անհրաժեշտ սարքեր և նյութեր․ ուժաչափ, տախտակ լաբարատոր տրիբոմետր, փայտե չորսու, չափաժապավեն կամ քանոն, բեռների հավաքածու, կցորդիրչով և թաթիկով։

Աշխատանքի ընթացքը․
1․ Ուժաչափի միջոցով որոշեք չորսուի և երկու բեռների կշիռը միասին։
2․ Տախտակը տեղադրեք թեք դիրքով՝ վերին եզրն ամրացնելով ամրակալանի թաթիկում

ՊԱՐԶ ՄԵԽԱՆԻԶՄՆԵՐ

1. Երբ է ֆիզիկայում օգտագործվում  ՛՛աշխատանք՛՛  հասկացությունը:
   Աշխատանք հասկացությունը ֆիզիկայում օգտագործվում է այն ժամանակ, երբ դիտարկվում է մարմնի շարժումը որեւէ ուժի ազդեցությամբ:  Այսպես են բնորոշում մեխանիկական աշխատանքը:
2. Ինչ պայմաններ են անհրաժեշտ մեխանիկական աշխատանք կատարելու համար:
   Մեխանիկական աշխատանքը կարող է տեղի ունենալ միայն ուժի առկայությամբ: Ուժն է ազդում աշխատանքի վրա, միայն ուժի ազդեցությամբ է մարմինը շարժվում:
   
3. Ինչ մեծություններից է կախված մեխանիկական աշխատանքը:
   

Աշխատանքը հավասար է մարմնի վրա ազդող ուժի եւ նրա ուղղությամբ մարմնի անցած ճանապարհի արտադրյալին:

A= Fs

1. Ինչպես հաշվել աշխատանքը: Որն է աշխատանքի բանաձևը:
   

1. Ինչ միավորով է արտահայտվում աշխատանքը միավորների ՄՀ-ում:
   

Որպես աշխատաքնի միավոր ընդունվում է 1Ն ուժի աշխատանքը ՝ ուժի ուղությամբ մեկ մետր ճանապարհ անցնելիս:  Այդ միավորը անվանում են ջոոուլ, 1ջոուլը հավասար է 1Ն անգամ 1մետր կամ 

1Ջ=1Ն*մ

1. Ինչու է սահմանվում հզորություն մեծությունը:
   
2. Ինչն է կոչվում հզորություն:
   Մեքենայի, մարդու, կենդանու աշխատանք կատարելու արագությունը բնութագրելու համար ֆիզիկայում օգտագործվում է հզորություն մեծությունը: Իսկ հզորություն կոչվում է այն ֆիզիկական մեծությունը, որը հավասար է աշխատանքի հարաբերությանն այն ժամանակամիջոցին, որի ընթացքում կատարվել է այն աշխատանքը:
3. Ինչպես հաշվել հզորությունը: Որն է հզորության բնաձևը:
4. Ինչ միավորով է չափվում հզորությունը միավորների ՄՀ-ում:
5. ՛՛Հետաքրքիր է իմանալ՛՛ բաժնից կարդացեք՝ Հզորության ՛՛ձիաուժ՛՛ միավորի մասին: ՛՛Ֆիզիկա 7՛՛ դասագիրք էջ՝ 89: