Հարաբերությունը հարևան պետությունների հետ՝
Հանրապետության միջազգային դրությունը
1918թ․Հայաստանը փորձեց բանակցել Քառյակ միության հետ՝Բաթումի պայմանագիրը մեղմելու նպտակով, սակայն չստացվեց։
Աշխարհամարտի ընդացքում Անդրկովկասում տնօրինություն էին հաստատում Գերմանիան և Թուրքիան, իրենց համար կարևոր էր Ադրբեջանի նավթը։Հայաստանը իրավունք չուներ հարաբերվելու այլ պետությունների հետ, որը շարունակվեց մինջև 1918թ․(առաջին աշխարհամարտի վերջը)։
Անտանտը հաղթեց Քառյակ դաշինքին։
Այժմ ազդեցիկ դիրք գրավեց Անտանտից Անգլիան։
Աշխարհամարտի ավարտից հետո Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը բարելավվեց։
Հայ-Վրացական հարաբերությունները՝
ՀՀ-ի արտաքին քաղաքականության հիմնական ուղղություններից էր հարևան պետությունների հետ հարաբերությունները(Թուրքիան,Վրաստանը,Ադրբեջանը և Պարսկաստանը)։
Նրանց հարաբերությունները չընթացան քանի որ կաին տարածքային սահմանների վեճեր։Հայաստանի հետ լավ հարաբերություններ ուներ միայն Պարսկաստանը։
Հայաստանի տարածքների նկատմամբ հավակնություններ ունեին հարևան երեք պետությունները՝այդ թվում նաև Վրաստանը։Հայաստանը և Վրաստանը դարավոր բարեկամություն են հաստատել։Սակայն 1918թ․ Վրաստանի և Հայաստանի միջև ծագեցին տարածքային վեճեր։
Ախլքալաքը և Լոռին մտել էին Թիֆլիսի նահանգի մեջ։
1918թ․ սկսվեց հայ-վրացական զինված ընդհարման պատերազմը։
Հայկական զորամասերը հաղթանակ տարան և իրենց հսկողոթյան տակ վերցրեցին Լոռին։
Պատերազմը տևեց երեք շաբաթ՝խնդրին միջատեցին Անտանտի՝Անգլիայի և Ֆրանսիայի զինվորական ներկայացուցիչները։
Կողմերի միջև համաձայնություն հաստատվեց և ի վերջո վորոշվեց, որ Լոռին միացվում է Հայաստանին իսկ Ախլքալաքը Վրաստանին։
Հայ-Ադրբեջանական հարաբերությունները՝
Հայաստանի և Ադրբեջանի հարաբերությունները շատ սուր էին։
Ադրբեջանը ձգտում էր նվաճել՝Արցախը,Զանգեզուրը, Նախիջևանը և այլն, աջակցում էին Անգլիան,Թուրքիան և Ռուսաստանը։
1918թ․ Անգլիայի կողմից կասեցվեց Անդրանիկի զորախմբի առաջադիմությունը դեպի Շուշի և Արցախ։
Արցախ-Զանգեզուրի նահանգապետ նշանակեց Խոսրով բեկ Սուլթանովը։
Այդուհանդերձ Հայաստանը չէր կորցնում իր հույսերը պահպանելու Արցախը և Սյունիքը։
1920թ․ Շոիշիի հայությունը ենթարկվեց ահավոր ջարդի։Կառավարության որոշմամբ Դրոի զորախումբը մտավ Ղարաբարղ։
Ադրբեջանը մտավ խորհրդային Ռուսաստանի կազմի մեջ, Ադրբեջանը կարմիր բանակի միջոցով ներխուժեց Արցախ, Սյունիք, Զանգեզուր և այդ տարածքները բռնակցվեցին Ադրբեջանին։
Միացյալ թագավորության օգնությամբ Նախիջևանը միացավ Հայաստանին՝ սակայն Թուրքիայի և Ադրբեջանի կազմակերպած սադրանքների պատճառով այդտեղ ապստամբություն բարձրացվեց և այության մի մասը կոտորվեց մյուսը լքեց Ադրբեջանը։
Հայ-Թուրքական պատերազմով Նախիջևանը միացվեց խորհրդային Ադրբեջանին։ Իսկ Զանգեզուրն ու Սյունիքը մնացին անկախ Գարեգին Նժդեհի ազատագրական պայքարի շնորհիվ։
Հայկական հարցը Փարիզի խաղաղության կոնվերանսում
Հայկական պատվիրակությունները Փարիզի կենֆերանսում։
ՀՀ արտաքին քաղաքականության խնդիրը Հայկական հարցի համար բարենպաստ է՝ Թուրքիայի արևմտահայ նահանգները միացնել ՀՀ-ին, և ստեղծել Միացյալ անկախ Հայաստան։
1919թ. բացվեց Փարիզի խաղաղության կոնֆերանսը։ Անտանտի երկրները հաշտության պայմանագիր կնքեցին Քառյակ միության երկրների հետ։
Հայերի շահերը պաշտպանելու համար Փարիզ մեկնեց Հայաստանի պատվիրակությունը Ավետիս Ահարոնյանի նախագահությամբ։ 1912թ․ գործում էր Հայ ազգային պատվիրակություն Պողոս Նուբար Փաշայի գլխավորությամբ։
1919թ․ փետրվարին երկու պատվիրակությունները կոնֆերանսին ներկայացրեցին հայկական պահանջների մի հուշագիր։
1919թ․ Հայաստանի կոմիսար է նշանակվում ամերիկացի գնդապետ՝ Ուիլյամ Հասկելը։ ԱՄՆ-ի սենատը, Վիլսոնի կամքին հակառակ, հրաժարվեց ընդունել Հայաստանի մանդատը։
Սան Ռեմոյի խորհրդաժողովը։
1920թ․ Սան Ռեմոյում կայացավ Անտանտի ղեկավարների կոնֆերանս, որ Օսմանյան կայսրությանը ներսկայացրեցին հաշտության պայմանագիր նախագիծը։
Սևրի պայմանագիր
1920թ. օգոստոսի 10-ին Փարիզի Սևր արվարձանում Անտանտի երկրները Թուրքիայի հետ կնքեցին հաշտության պայմանագիր։
Պայմանագրի այս երեք հոդվածները վերաբերում էին Հայաստանին: Դրանք են՝
- Թուրքիան հայտարարում է, որ ճանաչում է Հայաստանը, ինչպես ազատ և անկախ պետություն։
- Էրզրումի, Տրապիզոնի, Վանի և Բիթլիսի վիլայեթների երկու պետությունների միջև սահմանազատումը թողեցին ԱՄՆ-ի վրա։
- Ադրբեջանի և Վրաստանի հետ Հայաստանի սահմաններն կորոշվեն պետությունների ընդհանուր համաձայնությամբ
Սակայն իրադարձությունները աննպաստ ընթացան, որովհետև Սևրի պայմանագիրը մնաց թղթի վրա։
Կիլիկիահայության աղետը։
1920թ. սկզբին քեմալական զինյալ ուժերը և թուրք-քրդական զինված խաժամուժը հարձակվում են հայ և մյուս քրիստոնյա բնակչության վրա։ Հայերի կողմից ինքնապաշտպական մարտեր ծավալվեցին Մարաշում, Հաճընում, Այնթապում, Ուրֆայում և Կիլիկիայի այլ վայրերում։ Սակայն ֆրանսիական զինված ուժերի կողմից հայերին լքելու հետևանքով հայերի ինքնապաշտպանությունը թուլացավ, և տեղի ունեցան կոտորածներ։
1920թ. օգոստոսին հռչակվեց Կիլիկիայի ինքնավարությունը ազգային գործիչ Միհրան Տամատյանի (1863-1945) գլխավորությամբ։ Սակայն Ֆրանսիան իր շահերի թելադրանքով դեմ արտահայտվեց Կիլիկիայի ինքնավարությանը։ Շուտով նա համաձայնության եկավ թուրքերի հետ։
1920թթ.՝ կարելի է եզրակացնել, որ այդ քաղաքականությունը ունեցել է գերազանցապես արևմտյան կողմնորոշում։ Հայկական հարցի պատմության փորձը ուսուցանում է, որ հիմնականում սեփական ուժերին ապավինելն է ազգի գոյատևման ու զարգացման ճշմարիտ երաշխիք։