Հայաստան, Հռոմ և Պարթևստան հարաբերությունները ձևավորվել են հիմնականում այն ժամանակահատվածում, երբ Հռոմեական կայսրությունը և Պարթևստանի կայսրությունը միմյանց հետ ունեցել են բազմաթիվ քաղաքական, ռազմավարական և ռազմական շփումներ՝ հիմնականում Մեծ Հայքի տարածքում։
Հռոմի և Պարթևստանի հարաբերությունները
Հռոմի և Պարթևստանի հարաբերությունները հաճախ լարված էին։ Երկու կայսրությունները փորձում էին վերահսկել Միջին Արևելքի և Կովկասի տարածաշրջանները, ինչն ուներ տնտեսական, ռազմավարական և մշակութային նշանակություն։ Տարածաշրջանում գործող բազմաթիվ պետությունները, այդ թվում՝ Հայկական թագավորությունը, հաճախ խառնել էին երկու կայսրությունների ուժերը։ Պարթևստանը Հռոմի համար գլխավոր մրցակից էր։Պարթևստանի դեմ Հռոմը հաճախ ռազմատենչ գործողություններ էր իրականացնում, սակայն Պարթևստանը նույնպես հետապնդում էր իր հետաքրքրությունները՝ պարբերաբար ներխուժելով Հռոմեական տիրույթներ։
Մեծ Հայքի դերակատարությունը
Մեծ Հայքը, որը գտնվելով այս երկու կայսրությունների սահմաններում, հաճախ հայտնվում էր ազդեցության պայքարի կիզակետում։ Հայկական թագավորները, լինելով դինամիկ և խելացի քաղաքական գործիչներ, որոշում էին բարեկամական հարաբերություններ հաստատել կամ մեկ անգամից կողմ քաշել մեկ կայսրությանը՝ երբեմն նաև խաղալով երկու կողմերի միջև:
Հռոմի հետ Հայաստանի հարաբերությունները հիմնականում մնում էին դաշնակցային՝ առավելապես տնտեսապես և ռազմական առումով։ Այդ հարաբերությունները հատկապես կարևոր էին թագավորության համար, քանի որ Հռոմը իրեն շատ էր հետաքրքրում տարածաշրջանում խաղաղություն և կայունություն պահպանելու հարցում։
Պարթևստանը, որպես քաղաքական մեծ ուժ, հաճախ դիմում էր Հայաստանի թագավորությանը, որպեսզի կռիվներ տանեն Հռոմի դեմ, կամ էլ հակառակը՝ ցանկանալով ամրացնել Հայաստանի անկախությունը Հռոմի ազդեցությունից։
Կլեոպատրա, Տիգրան II և Ռոմանոս
Մեկ կարևոր օրինակ, որտեղ Հայաստանի և Հռոմի միջազգայնական հարաբերությունները շոշափելի էին, եղել է Տիգրան II Մեծի կառավարման ժամանակ։ Տիգրան II-ը, որի իշխանությունը տարածվում էր ընդարձակ տարածքի վրա՝ ներառյալ Միջերկրականի ափերը, ժամանակ առ ժամանակ գտնվում էր ռազմական հակամարտություններում Պարթևստանի և Հռոմի դեմ։ Նա ցանկանում էր դարձնել Հայաստանը միջպետական գերիշխանություն, բայց նրա ապագա քաղաքականությունը կախված էր թե՛ Հռոմի, թե՛ Պարթևստանի հարաբերություններից։
Տարածաշրջանային բախումներ և դիվանագիտական պատերազմ
Բարձրագույն դիվանագիտական և ռազմավարական բախումները դեռևս շարունակվում էին դարերի ընթացքում՝ մինչև, ի վերջո, պարթևստանի անկումը 224 թվականին, երբ Սասանյանները հաղթեցին Պարթևստանի կայսրությանը։
Մշակութային շփումներ
Մշակութային մակարդակում, Հայաստանը, Հռոմը և Պարթևստանը ունեն մի շարք նմանություններ՝ արքունի դիվանագիտություն, կուլտուրա, կրոնական համոզմունքներ և արվեստ։ Այդ շփումները ազդեցություն ունեցան նաև հայ մշակույթի զարգացման վրա, օրինակ՝ Հռոմեական արվեստի ու ճարտարապետության ազդեցությունը Հայաստանի վրա։
Հանրապես, Հայաստան-Հռոմ-Պարթևստան հարաբերությունները շարունակվում են մնալ ուշագրավ, ինչպես քաղաքական, այնպես էլ ռազմական և մշակութային համատեքստում։
Կարինե Դադոյանի Ուսումնական Բլոգ 