Հայոց պատմություն․ Հայաստան Հռոմ պատերազմներ և դաշինքներ

Հայաստանի և Հռոմի միջև տեղի ունեցած պատերազմները պատմականորեն կապված են տարածաշրջանում գերիշխանության, քաղաքական ազդեցության և դաշնակցային հարաբերությունների հետ։ Հատկապես 1-ին դարում՝ մ.թ.ա. և մ.թ. ժամանակահատվածներում, հայ-հռոմեական հարաբերությունները բազմաշերտ էին, ներառելով ինչպես հակամարտություններ, այնպես էլ դաշինքներ։

Տիգրան Մեծի ժամանակաշրջանը

Մ.թ.ա. 1-ին դարում Տիգրան Մեծը ստեղծեց հզոր հայկական պետություն՝ իր կայսրությունը տարածելով Միջերկրականից մինչև Կասպից ծով։ Սակայն նրա ընդլայնողական քաղաքականությունը բախվեց Հռոմի շահերին, հատկապես երբ նա աջակցեց Միհրդատ VI Եվպատորին՝ Պոնտոսի թագավորին, որը Հռոմի գլխավոր հակառակորդն էր։

Լուկուլլոսի արշավանքները (մ.թ.ա. 69 թ.)
Լուկուլլոսը (Լուչիուս Լիկինիուս Լուկուլլոս) հռոմեական հանրապետության նշանավոր զորավարներից ու քաղաքական գործիչներից էր, ով առավել հայտնի է իր արշավանքներով Միհրդատ VI Եվպատոր Պոնտացու դեմ և Մեծ Հայքի թագավոր Տիգրան Մեծի նկատմամբ: Լուկուլլոսի արշավանքները կարևոր դեր ունեցան Հռոմի արևելյան քաղաքականության և տարածքային ընդլայնման մեջ:

Լուկուլլոսը ներխուժեց Մեծ Հայք՝ Տիգրան Մեծին պատժելու համար, ով աջակցել էր Միհրդատ VI-ին: Նա պաշարեց Տիգրանակերտը՝ Տիգրան Մեծի մայրաքաղաքը, և հաղթեց Տիգրանի ու Միհրդատի համատեղ ուժերին Տիգրանակերտի ճակատամարտում: Սակայն Լուկուլլոսը չկարողացավ լիովին նվաճել Հայաստանը, քանի որ հռոմեական լեգեոնների մեջ դժգոհություն էր առաջացել, և նրանք հրաժարվեցին շարունակել արշավանքը:

Պոմպեոսի հետ դաշինքը (մ.թ.ա. 66 թ.)
Մ.թ.ա. 66 թվականին հռոմեական հանրապետության պատմության կարևոր իրադարձություններից էր Հռոմի ականավոր զորավար և քաղաքական գործիչ Պոմպեոս Մեծի (Գնեոս Պոմպեոս Մագնոս) ռազմական և քաղաքական ազդեցության ամրապնդումը, որը ներառում էր Արևելքում Հռոմի գերիշխանության հաստատումը։ Պոմպեոսը նշանակվեց Միհրդատ VI Եվպատոր Պոնտացու դեմ երրորդ Միհրդատական պատերազմի (մ.թ.ա. 74–63 թթ.) գլխավոր հրամանատար՝ փոխարինելով Լուկուլլոսին:

Արտաշատյան պայմանագիրը (մ.թ. 66 թ.)

Արտաշատյան պայմանագիրը (մ.թ. 66 թ.) կարևոր իրադարձություն էր Հայաստանի և Հռոմեական կայսրության հարաբերություններում: Այն կնքվեց Հայոց թագավոր Տիգրան VI-ի (Տիգրան Երիտասարդ) և Հռոմեական կայսրության ներկայացուցիչ Գնեոս Պոմպեոս Մեծի միջև՝ Միհրդատ VI Եվպատորի պարտությունից և Հայաստանի ներսում քաղաքական անկայունությունից հետո:

Արտաշատյան պայմանագիրը արմատապես փոխեց Հայաստանի դիրքը տարածաշրջանում՝ այն ենթարկելով Հռոմի քաղաքական ազդեցությանը: Չնայած տարածքային և ինքնիշխանության կորստին, Հայաստանը պահպանեց իր թագավորությունը՝ հարմարվելով նոր աշխարհաքաղաքական պայմաններին:

Հռոմի ռազմական արշավները

Հռոմեական ռազմական արշավները հնագույն աշխարհի պատմության մեջ առանձնահատուկ տեղ են զբաղեցնում՝ դառնալով Հռոմի կայսերական հաջողության և հզորության հիմքը: Հռոմեական հանրապետության և կայսրության երկարատև ռազմական արշավները ոչ միայն ընդլայնեցին նրա սահմանները, այլև ձևավորեցին այնպիսի կառավարման համակարգ, որը թույլ տվեց պահպանել այդ հսկայական տարածքները:

Հռոմեական ռազմական արշավները տարածվեցին նաև Մերձավոր Արևելքում:Տիգրան Մեծի դեմ մղված պատերազմները (Լուկուլլոս, Պոմպեոս) հռոմեացիներին թույլ տվեցին հասնել Հայաստանի ազդեցության գոտի:

Հռոմեական արշավները ձևավորեցին ժամանակակից Եվրոպայի, Մերձավոր Արևելքի և Հյուսիսային Աֆրիկայի քաղաքական քարտեզը: Հռոմեական նվաճումների շնորհիվ Միջերկրական ծովի ավազանը դարձավ մշակութային և տնտեսական միավորված գոտի, որը մեծ ազդեցություն ունեցավ համաշխարհային պատմության վրա:

Հետագա զարգացումներ

4-րդ դարում, քրիստոնեությունը պաշտոնական կրոն դարձնելուց հետո, Հայաստանի և Հռոմի հարաբերությունները ձևափոխվեցին։ Հայաստանի՝ որպես առաջին քրիստոնյա պետության, դիրքը նրան ավելի մոտեցրեց Հռոմեական կայսրությանը, հատկապես Բյուզանդիային։

Հայաստանի և Հռոմի միջև պատերազմները ոչ միայն հակամարտություններ էին, այլ նաև մշակութային և քաղաքական ազդեցությունների փոխանակման դաշտ։ Այս շրջանի պատմությունը կարևոր է հասկանալու Հայաստանի դերը հնագույն աշխարհի գերտերությունների պայքարում։