Հայոց պատմություն․ Վանի թագավորություն։ Կազմավորումը և վերելքը։ Սարդուրի Ա, Իշպուին, Մենուա, Արգիշտի Ա։ Ռազմական բարեփոխումները, կանոնավոր բանակի ստեղծումը, Էրեբունի ամրոցի հիմնադրումը։

Վանի թագավորությունը (Ուրարտու), որը նաև հայտնի է որպես Արարատյան թագավորություն, հնագույն պետություն էր Հայկական լեռնաշխարհում՝ մ.թ.ա. 9-ից 6-րդ դարերում։ Վանի թագավորության պատմության հիմնարար շրջանն սկսվում է թագավորության կազմավորմամբ, որի վերելքը պայմանավորված էր մի շարք ուժեղ արքաների գործունեությամբ, որոնք կարևոր բարեփոխումներ իրականացրին։

Կազմավորումը և վերելքը

Վանի թագավորությունը ձևավորվել է մ.թ.ա. 9-րդ դարում՝ Ուրարտու հնագույն ցեղերի միավորումից։ Տարբեր ցեղերի միջև մրցակցությունն ու մշտական պատերազմները պայմանավորեցին ուժեղ կենտրոնացված պետության անհրաժեշտությունը։ Վանի թագավորների ջանքերով, հատկապես Սարդուրի Ա-ի օրոք, պետությունը վերածվեց հզոր թագավորության։

Սարդուրի Ա (մ.թ.ա. 835–825 թթ.)

Սարդուրի Ա-ն Վանի թագավորության հիմնադիր արքաներից մեկն էր, որը տեղափոխեց պետության մայրաքաղաքը Տուշպան՝ Վանա լճի ափին։ Նա կազմակերպեց թագավորության կառավարման համակարգը և ամրացրեց պետության ներքին կայունությունը։ Նրա կառավարման տարիներին Ուրարտուն սկսեց իր առաջին ռազմական արշավները հարևան տարածքների վրա՝ ընդլայնելով իր սահմանները։

Իշպուին (մ.թ.ա. 825–810 թթ.)

Իշպուին շարունակում էր իր նախորդի աշխատանքը՝ ամրացնելով թագավորությունը։ Նրա կառավարման ժամանակ Վանի թագավորությունը սկսեց ակտիվորեն ընդլայնվել դեպի հարավ։ Իշպուին հատկապես մեծ ուշադրություն դարձրեց Տուշպայի ամրապնդմանը և նոր ամրոցների կառուցմանը։ Նա նաև մշակեց երկրի վարչական կառուցվածքը և բարելավեց օրենքների գործադրման մեխանիզմները։

Մենուա (մ.թ.ա. 810–786 թթ.)

Մենուան Վանի թագավորության ամենանշանակալի արքաներից մեկն էր։ Նրա օրոք թագավորությունը ընդլայնվեց ոչ միայն հարավում, այլև հյուսիսում և արևելքում։ Մենուան կառուցեց բարդ ոռոգման համակարգեր, որոնք նպաստեցին երկրի տնտեսական զարգացմանը։ Նա նաև հայտնի էր իր քաղաքաշինական քաղաքականությամբ, որի արդյունքում հիմնադրվեցին նոր քաղաքներ և ամրոցներ։

Արգիշտի Ա (մ.թ.ա. 786–764 թթ.)

Արգիշտի Ա-ն Մենուայի որդին էր և նրան հաջորդեց։ Նրա օրոք թագավորությունը հասավ իր ամենամեծ ծաղկման շրջանին։ Արգիշտին կազմակերպեց մի շարք ռազմական արշավներ, որոնց շնորհիվ նոր տարածքներ գրավվեցին։ Արգիշտի Ա-ն հիմնադրեց Էրեբունի ամրոցը (մ.թ.ա. 782 թ.), որն ի սկզբանե նախատեսված էր որպես ռազմական հենակետ, սակայն հետագայում վերածվեց կարևոր քաղաքակրթական կենտրոնի։

Ռազմական բարեփոխումները և կանոնավոր բանակի ստեղծումը

Վանի թագավորությունը հայտնի է իր ուժեղ և լավ կազմակերպված բանակով։ Սարդուրի Ա-ն և նրա հետնորդները իրականացրին մի շարք բարեփոխումներ՝ ստեղծելով կանոնավոր բանակ։ Բանակը բաժանված էր տարբեր խմբերի՝ հեծելազոր, հետևազոր և մարտակառքեր։ Այն դարձել էր թագավորության հզորության և հաղթանակների հիմնական երաշխիքը։

Էրեբունի ամրոցի հիմնադրումը Արգիշտի Ա-ի կողմից համարվում է Վանի թագավորության ռազմական և քաղաքակրթական պատմության կարևորագույն պահերից մեկը։ Էրեբունին, որն այսօր գտնվում է Երևանի տարածքում, ռազմավարական նշանակություն ուներ՝ հանդիսանալով Վանի թագավորության հյուսիսային սահմանների պաշտպանության հիմնական հենակետերից մեկը։

Վանի թագավորության կազմավորումը, ռազմական բարեփոխումները և քաղաքաշինությունը նպաստեցին տարածաշրջանում Ուրարտուի գերակայությանը։