Սմբատ 1
890 թվականին Աշոտ 1 մահացավ և գահակալության անցավ որդի` Սմբատը: Շարունակում էր վարել հոր քաղաքականությունը։ 892 թվականին Աշոտը գրավում է արաբների վերջին հենակետ` Դվինը, ձերբակալում արաբ ամիրաներին և ուղարկում Կոստանդնուպոլիս։ Նա ավարտեց հողերը միավորելու գործը ե միացրեց թագավորությանըՏայքը, Տարոնը, Աղձինքը, Բարձր Հայքը, Գուգարքի Ջախավք գավառըԱրևմուտքում- Եփրատ, հյուսիսում Վրաստան, հարավում Տավրոսի լեռներԻնչպես նաև օգնեց վտարել արաբներին Վրաստանից։ Եվ Աշոտ 1 ինչ օժանդակությամբ վրաց Բագրատունիներից թագավոր դարձավ Ատրնեսեսը։893 ին Բյուզանդիայի հետ Սմբատը բարեկամության և առևտրական պայմանագրի կնքեց: Նույն տարում ավերիչ երկրաշարժ եղավ Դվինում: Վատթարացավ երկրի իրավիճակը: Բյուզանդիայի հետ պայմանագիրը անհանգստացրեց Ատրպատականի արաբ Ամիրայությանը ։Սաջյան ամիրան ներխուժում է Հայաստան և գրավում է Նախճավանը, և ավերված Դվինը։ Սակայն շուտով Դողս գյուղում հաղթանակն են տանում Սաջյանի նկատմամբ և արաբներին դուրս վռնդում Հայաստանից։Մյուս ատրպատականը Յուսուֆը օգտագործեց արքայատոհմերի միջև ծագած վեճերը։ Արծրունյաց և Սունյանց նախարարական տոհմերի միջև վեճ էր բռնկվել Նախճեվան գավառակ պատկանելիության համար։ Սմբատը այդ հարցը լուծեց ի օգուտ Սունյանց տոհմի։ Եվ օգտվելով առիթից 908 թվականին Յուսուֆը դժգոհ Գագիկ Արծրունուն թագ է ուղարկում և ճանաչում նրան Հայաստանի թագավոր։ Նրանք միասին ներխուժում են Հաատան, որտեղ Սմբատի բանակը անհաջողություն է կրում, Սմբատը փակվում է Կապույտ բերդում։ Նրան մահապատժի ենթարկեց և խաչեց Դվինի դարպասներին։ Հակաարաբական պայքարը շարունակում է Երնջակ բերդի կայազորը։Երկիրըը սկսեցին ավերել արաբները, և այդ ժամանակ պայքարի գլուխ անցավ Աշոտ 2ը, Սմբատի որդին, որի արիության համար ստացավ Երկաթ անվանումը (914-928)
Պայքարը տեյվեց մոտ 10 տարի։ Աշոտը համախմբել էր բազմաթիվ հայ իշխանների, բանակը վերակազմավորվել էր։ Վեճ առաջացնելու նպատակով Ատրպատականի ամիրա որը թագավոր են ճանաչում թագավորի հորեղբոր որդուն`Աշոտին։ Սակայն նրան և իր աջակից իշխաններին հաջողվում է սանձել։Աշոտը խուսափելով թշնամուց ամրանում է Սևանում։ Սևանի վրա հարձակում են կատարում Բեշիի զորքը, սակայն պարտություն են տանում Գևորը Մարզպետունու փոքրաթիվ ջոկատի շնորհիվ։ Եվ երկու պարտումներից հետո մինչև 925 թվական արաբները դուրս բերեցին իրենց զորքերը Հայաստանից։
Աշոտ 2 Երկաթ
Աշոտ Երկաթը Հայոց Թագավոր Սմբատ 1-ի ավագ որդին է և գահը ժառանգել է 914թ. հոր եղերական մահից հետո։ Աշոտ 2-ին իր քաջության համար ժողովուրդը կոչեց Երկաթ։ Նա դեռևս 910 թ-ից մասնակցել է հոր մղած պաշտպանական մարտերին։ Աշոտ Երկաթը գլխավորել է Հայոց բանակը, սակայն պարտություն է կրել։ Գահակալելուց հետո մյուս եղբոր Աբասի հետ արաբներից ազատագրել է Բագրևանդը, Շիրակը, Գուգարքը և Աղստևի Հովիտը ու ջախջախել է արաբական կայազորը։ 915 թ-ին Յուսուֆի գլխավորությամբ արաբական զորքերի նոր հարձակման, կովկասյան ցեղերի ներխուժման շրջանում Աշոտ Երկաթը մեկնել է Բյուզանդիա, բանակցել հայազգի Կոստանդին 7-րդ Ծիրանածին կայսեր հետ և ստացել օգնական զորք: Այնուհետև շուրջ 8 տարի (914–922 թթ.) պայքարել է ինչպես արտաքին թշնամիների, այնպես էլ ներքին կենտրոնախույս ուժերի դեմ: 925 թ-ի ամռանը Սևանի ճակատամարտում Աշոտ Երկաթըփոքրաթիվ ուժերով պարտության է մատնել Բեշիրի գլխավորած արաբական զորքերին: Աշոտ Երկաթը վերջնականապես վտարել է արաբներին և ամրապնդել երկրի անկախությունը: Հայոց Բագրատունի արքա Աշոտ Երկաթը վերականգնել է Հայաստանի անկախությունը և միասնականությունը ու 922 թ-ին նա ճանաչվել Շահնշահ Հայոց և Վրաց թագավոր։
Կարինե Դադոյանի Ուսումնական Բլոգ 