1. Ռուսաստանում ե՞րբ են իրականացվել ազատական բարեփոխումներ Ալեքսանդր II–ի կողմից:
   Ռուսաստանում Ալեքսանդր II–ի կողմից իրականացվել են ազատագրական (լիբերալ) բարեփոխումներ 1860-1870- ական թվականներին։
   
2. Ի՞նչ էր նախատեսում 1870 թ. մայիսի 14–ի ցարական օրենքը: Ինչո՞ւ չլուծվեց հողային հարցը Արևելյան Հայաստանում:
   
   1870 թ. մայիսի 14–ի ցարական օրենքն Արևելյան Հայաստանում հողի սեփականատեր ճանաչեց կալվածատերերին: Նրանցից կախյալ գյուղացիներին միայն բարձր փրկագնով իրավունք տրվեց դառնալու հողի սեփականատեր: Այդ պատճառով շատ քիչ գյուղացիներ կարողացան հող ձեռք բերել: Բացի այդ, օրենքը չէր վերաբերում գյուղական բնակչության մոտ 72 տոկոսը կազմող պետական գյուղացիական տնտեսություններին: Միայն 1912 թ. դեկտեմբերի 20–ի օրենքով բոլոր գյուղացիներին պարտադրվեց հետ գնել իրենց հողերը` որպես մասնավոր սեփականություն:
   
3. Վարչական ի՞նչ փոփոխություններ կատարվեցին Անդրկովկասում. ի՞նչ նպատակ էին դրանք հետապնդում:
   Վարչական հերթական փոփոխությամբ Անդրկովկասը բաժանվեց հինգ նահանգների։ Երևանը Նահանգը օրենքով տրոհվեց հինգ նահանգների ՝ Նախիջևանի, Երևանի, Ալեքսանդրապոլի, Սուրմալուի և այլն։
4. Նշե՛ք Անդրկովկասում կատարված մյուս բարեփոխումները:
   Ելիզավետպոլի նահանգի մեջ ամփոփվեցին Արցախը, Գանձակը, Զանգեզուրը, իսկ Լոռին ու Ջավախքն ընդգրկվեցին Թիֆլիսի նահանգի կազմում: 1877–1878 թթ. ռուս–թուրքական պատերազմից հետո Ռուսաստանին կցված տարածքներից ստեղծվեցին Կարսի և Բաթումի մարզերը:
5. Ի՞նչ հետևանքներ ունեցավ երկաթուղու գործարկումն Արևելյան Հայաստանում: Արդյունաբերության ո՞ր ճյուղերն էին այստեղ զարգացած:
   1899 թ. գործարկվեց Թիֆլիս—Ալեքսանդրապոլ—Կարս երկաթուղին, իսկ երեք տարի անց՝ Ալեքսանդրապոլ—Երևան հատվածը: Երկաթուղին պայմաններ ստեղծեց կապիտալիստական հարաբերությունների արագ զարգացման համար:
6. Ի՞նչ փոփոխություններ արձանագրվեցին գյուղատնտեսության բնագավառում:
   Արևելյան Հայաստանում արդյունաբերության հիմնական ճյուղը պղնձի արտադրությունն էր, որը կենտրոնացած էր Ալավերդիում և Կապանում: Հայկական գյուղը, չնայած դանդաղ, բայց մուտք գործեց շուկայական հարաբերությունների ոլորտ: Փոխվում էին հասարակության սոցիալական կառուցվածքը, մարդկանց աշխարհայացքն ու կենցաղը:
7. Ի՞նչ քաղաքականություն էր վարում ռուսական կառավարությունն Անդրկովկասում. ո՞րն էր դրա նպատակը: Ինչո՞ւ էր այդ քաղաքականությունն ուղղվում
   հատկապես հայերի դեմ:
   XIX դ. երկրորդ կեսին ռուսական ինքնակալությունը սաստկացրեց իր գաղութային քաղաքականությունն ազգային երկրամասերում: Անդրկովկասի նվաճումից հետո ռուսական արքունիքի սևեռուն նպատակն էր աստիճանաբար ռուսականացնել տեղական ժողովուրդներին:
8. Ե՞րբ և ինչո՞ւ են փակվել հայկական դպրոցները:
   1884 թ. ցարի հրամանով արգելվեց տարրականից բարձր հայկական դպրոցներ ունենալը: Դրա գործադրման արդյունքում փակվեց հայկական 300 դպրոց:

1. 1․ XIXդ․ սկզբին ո՞րն էր Արևելյան Հայաստանի ամենաազդեցիկ վարչական միավորը։
   Ամենաազդեցիկ վարչական միավորը Երևանի խանությունն էր։ Երևանի խանը՝ սարդարը, նաև ամբողջ Արևելյան Հայաստանի Կառավարիչներից ամենաազդեցիկն էր։
   2․ Հայաստանի ո՞ր մասերն էին մտնում Ղարաբաղի խանության կազմի մեջ։
   Ղարաբաղի խանության կենտրոնը հինավուրց Շուշին էր։ Արցախի և Սյունիքի զգալի մասը կազմող այս վարչական միավորը գերազանցապես հայաբնակ էր։ Այստեղ դեռ իրենց ազդեցությունն էին պահպանում հայ մելիքական տները, ովքեր իրենց տիրույթներում ունեին որոշակի ինքնավար իրավունքներ։
   3․Ե՞րբ է սկսվել ռուս-պարսկական պատերազմը։ Համառոտ ներկայացրե՛ք պատերազմի ընթացքը։
   Համոզվելով, որ Անդրկովկասի մնացած մասի նվաճումը խաղաղ եղանակով այլևս հնարավոր չէ՝ Ռուսաստանը 1804թ․ պատերազմ սկսեց Պարսկաստանի դեմ։
   Ռուսական զորքերը նույն թվականի մայիսին գրավեցին Գանձակի խանության տարածքը և պաշարեցին Արևելյան Հայաստանում պարսիկների ամենաուժեղ հենակետը՝ Երևանի բերդը։
   4․ Ի՞նչ արդյունքներ ունեցավ ռուս-պարսկական պատերազմը։
   Պարսկական կողմը հարկադրված էր 1813թ․ հոկտեմբերի 12-ին Արցախի Գյուլիստան գյուղում կնքել հաշտություն։ Այս պայմանագրով Իրանը հօգուտ Ռուսաստանի հրաժարվեց Արևելյան Վրաստանից, Արևելյան Անդրկովկասից, Գանձակից, Արցախից, Շիրակից, Զանգեզուրից, Լոռուց, Շամշադինից։

1․Ի՞նչ քաղաքականություն էր վարում Նադիրը Հայաստանում։
Աֆղանների և թուրքերի հետ պայքարում պարսից զորահրամանատար Նադիրը հաջողությունների հասավ։ Նա երկրից դուրս քշեց աֆղաններին և լուրջ հաղթանակներ տարավ թուրքական զորքի նկատմամբ։
Ռուսաստանի օժանդակության բացառման պայմաններում իրական հիմքեր ստեղծվեցին հայ-իրանական համագործակցության ծավալման համար։ Հայաստանում Նադիրի վարած քաղաքականությունն ընդգրկում էր ռազմական, վարչաքաղաքական ու առևտրատնտեսական ոլորտները։
2․ Որո՞նք էին Խամսայի մելիքությունները, ի՞նչ կարգավիճակ ստացան դրանք Նադիրի օրոք։
Շուտով Նադիրը Արցախը Գանձակի խանությունից անջատելով՝ դարձրեց առանձին վարչական միավոր 1736 թվականին։ Նա վերահաստատեց Արցախի ներքին բաժանումն ու մելիքների ժառանհական իրավունքները։
Արցախի մելիքությունները՝ Ջրաբերդ Գյուլիստան, Խաչեն, Վարանդա և Դիզակ, սկսեցին անվանել Խամսայի հինգ մելիքությունները։
3․ Ինչու՞ XVIII դ․ կեսերից արդիականացավ սեփական պետականություն ունենալու գաղութահայության ձգտումը։
Հայ ազատագրական շարժման գործում անվիճելի է գաղութահայ կենտրոնների դերը, որոնք սկսեցին աշխուժանալ XVIII դ, կեսերից։ Առանձնահատուկ տեղ ուներ հնդկահայ գաղութը։
4․ Ո՞վ էր Հովսեփ Էմինը։ Ներկայացրե՛ք նրա գործունեությունը։
Էմինը ծնվել է 1726 թ․ Պարսկաստանի Համադան քաղաքում։ Այստեղից իր ընտանիքը տեղափոխվել է Հնդկաստան և հաստատվել Կալկաթայում։ Երիտասարդ Էմինը գիտեր Հայաստանի ծանր վիճակի մասին, տեսնում էր իր հայրենակիցների թշվառությունը , դա հատկապես ակնառու էր, երբ համեմատում էր եվրոպացիների բարվոք պայմաննների հետ։ Նա ոգևորված էր Արցախի ու Սյունիքի ազատագրական պայքարով։
5․ Ո՞ր երկրների հետ էր կապվում Հայաստանի ազատագրության հարցը Հովսեփ Էմինը։ Ինչու՞ չիրականացավ նրա ծրագիրը։
Ծանոթանալով իրավիճակին՝ էմինը համոզվում է, որ օտար տիրապետության դեմ ազատագրական պայքար կարելի է սկսել միայն որևէ հարևան պոտության օժանդակմամբ։ Այս առումով նա հնարավոր դաշնակից էր համարում Ռուսաստանին կամ Վրաստանին։
6․ Ո՞վ էր ստեղծել Մադրասի խմբակը։ Լուսաբանե՛ք դրա գործունեության արդյունքները։
Հնդկաստանի Մադրաս քաղաքում Շահամիր Շահամիրյանի գլխավորությամբ մի խումբ հայրենասերներ XVIII դ․ երկրորդ կեսին ստեղծեցին խմբակ։ Նրանք հիմնավոր գործունեություն ծավալեցին Հայաստանի ազատագրումը նախապատրաստելու և հայկական պետականության վերականգման գաղափարը քարոզելու ուղղությամբ։
7, Ներկայացրե՛ք Հովսեփ Արղությանի և Շահամիր Շահամիրյանի նախագծերը։ Ի՞նչ անուններով են դրանք հայտնի։

1․Ինչպիսի՞ն էր իրավիճակը Սյունիքում մինչև Դավիթ բեկի ժամանումը։
Ի տարբերություն Արցախի՝ Սյունիքում հայկական ուժերը սկզբնական շրջանում համախմբված չէին։ Անհանգստացնող հանգամանք էր նաև այնտեղ պարսկամետ ուժերի ազդեցությունը։ Ինչպես Արցախում, այնպես էլ Սյունիքում զինված շարժումը նախապես ուղղված էր հյուսիսից անընդհատ արշավող լեզգի հրոսակախմբերի դեմ։
2․ Որո՞նք էին Դավիթ բեկի առաջին քայլերը Սյունիքում։
Ազատության շարժումը համախմբելու համար քայլեր ձեռնարկվեցին։ Վրաստանի թագավոր Վախթանք VI-ը, ըմբռնելով հայ ազատագրական շարժման կարևորությունը, Հայաստան ուղարկեց հայ զինվորականների Դավիթ բեկի գլխավորությամբ։ Նրանք 1711 թ․ հասան Սյունիք ու հաստատվեցին Շինուհայր ավանում։ Շուտով նրանց շուրջ համախմբվեցին տեղի զինվորական ուժերը։ Դավիթ բեկի ղեկավարությամբ ստեղծվեց ռազմական խորհուրդ, զորքի սպարապետ նշանակվեց Մխիթարը։ Առաջին լուրջ հարվածը 1722 թ․ աշնանը հասցվեց ջևանշիր կոչվող քոչվոր ցեղին։ Այդ հաղթանակը մեծ հեղինակություն բերեց Դավիթ բեկին։
3․ Թվարկե՛ք Սյունիքի ազատագրության համար մղված խոշոր ճակատամարտերը։
Հալիձորի հաղթանակ
Երևանը գրավելուց հետո թուրքական զորքերը շարժվեցին դեպի Սյունիք և Ատրպատական։ 1727 թ․ մարտին թշնամին պաշարեց Հալիձորի բերդը։ Որոշվեց ճեղքել պաշարումը և անցնել հակահարձակման։
Մեղրիի ազատագրումը
Հալիձորի հաջողությունը թուրքերի դեմ տարած ամենախոշոր հաղթանակն էր։ Այն հայերի մեջ վերածնեց վստահությունը սեփական ուժերի նկատմամբ, նոր թափ հաղորդեց զինված պայքարին։ Հայկական զինուժը, հետապնդելով թշնամուն, ազատագրեց Մեղրին։
Հալիձորի և Մեղրու հաղթանակներն ամրապնդեցին հայոց պետականությունը Սյունիքում։
4․ Ի՞նչ համաձայնություն ձեռք բերեց Դավիթ բեկը պարսից շահի հետ։
Ագահացող օսմանյան վտանգը պարսից Թահմասպ II շահին ստիպեց ճանաչել հայկական իշխանությունը։
Շահը Դավիթ բեկին իրավունք վերապահեց դրամ հատելու, և ապա դաշինք կնքեց նրա հետ։ Շահը կոչ արեց շրջակա պարսկական կառավարիչներին ճանաչելու Սյունիքի հայկական իշխանությունը, ռազմական օժանդակություն ցուցաբերելու և գործելու համաձայնեցված։
5․ Նկարագրե՛ք Հալիձորի ճակատամարտը։
Երևանը գրավելուց հետո թուրքական զորքերը շարժվեցին դեպի Սյունիք և Ատրպատական։ 1727 թ․ մարտին թշնամին պաշարեց Հալիձորի բերդը։ Որոշվեց ճեղքել պաշարումը և անցնել հակահարձակման։
Պաշտպանության ղեկավարները Մխիթարը և տեր Ավետիսը դիմեցին զինվորներին․
Շուրջ երեք հարյուր զինյալներ, աննկատ դուրս գալով բերդից, հանկարծակի հարվածեցին թշնամուն և, խուճապի մատնելով, մեծ կորուստներ պատճառեցին։ Թշնամին կորցրեց 148 մարտական դրոշ։
Նրանցից խլվեց հայերց հողոպտված ունեցվածքը։
6․ Ինչու՞ թուլացավ Սյունիքի ինքնապաշպանությունը
Դավիթ մեկը 1828 թ․ անակնկալ մահացավ։ Ազատագրական պայքարը Սյունիքում մեծ կորսուստ կրեց։ Զինվորական հրամանատարությունը ստանձնեց Մխիթար սպարապետը։
Օսմանյան թուրքերը շուտով անցան հարձակման։ Հալիձորի երկրորդ պաշարման ժամանակ հայոց զինվորական հրամանատարության մեջ անհամաձայնություն ծագեց։ Մխիթարը պահանջեց շարունակել պաշտպանությունը և ուժասպառ անել թշնամուն։ Տեր Ավետիսը նախընտրեց թուրքերի հետ բանակցելու ուղին։ Մխիթար սպարապետը ստիպված էր գիշերով հեռանալ բերդից։ Թուրքերը, մտնելով բերդ, կողոպտեցին և կոտորեցին հայ բնակչությանը։

1․ Ներկայացրեք իրավիճակը այսրկովկասյան տարածաշրջանում XVIII դարասկզբին։
XVIII դարասկզբին Իրանը հայտնվել էր չափազանց ծանր իրավիճակում։ Դա նպաստավոր պայմաններ էր ստեղծել հպատակ ժողովուրդների ազատագրական պայքարի ծավալման համար։ Ապստամբած աֆղաններին հաջողվեց գրավել Իրանի մայրաքաղաք Սպահանը։ Ստեղծված իրավիճակից շտապեց օգտվել դեպի հարավ՝ մերձկասպյան տարածքներ ձգտող Ռուսաստանը
2․ Ի՞նչ արդյունք ունեցավ Պեռրոս 1-ի կասպիական արշավանքը։
Պարսից շահին ապստամբներից պաշպանելու պատրվակով Պետրոս 1-ը 1722 թ․ արշավանք կազմակերպեց մերձկասպյան պարածքներ։
Մոտալուտ արշավանքի լուրը մեծ ոգևորություն առաջացրեց հայ գործիչների շրջանում։ Նրանք սկսեցին ակտիվորեն զբաղվել ազատագրության խնդրով։
3․ Ի՞նչ է սղնախը։ Թվարկեք հայտնի սղնախները։
Տեղեկանալով կասպիական արշավանքի հետաձգվելու մասին՝ հայկական զորքը Չոլակից վերադարձավ Արցախ և ձեռնամուխ եղավ երկրամասի ինքնապաշպանությանը։ Ազատագրական պայքարին օժանդակեցին Շիրվանից Արցախ եկած Ավան և Թարխան հյուրապետերն՝ իրենց համախոհներով։ Գյուլիստանում, Շոշում, Ավետարանոցում, Ջրաբերդում, Քարագլխում և այլ վայրերում կազմակերպվեցին պաշտպանական ամրոցներ՝ սղնախներ։
4․ Ի՞նչ քայլեր ձեռնարկեց Օսմանյան կայսրությունը՝ օգտվելով Պարսկաստանի թուլացումից։
Պարսկաստանի թուլացումից շտապեց օգտվել նրա վաղեմի հակառակորդը՝ Օսմանյան կայսրությունը, որը ձեռնամուխ եղավ Պարկաստանի արևմտյան նահանգների նվաճմանը։ Ռուսաստանի ազդեցության ուժեղացումը կանխելու համար Թուրքիան նպատակադրվեց գրավել նաև այսրկովկասյան տարածաշրջանը։ 1723 թ․ հունիսին թուրքական զորքերը զավթեցին Թիֆլիսը և շարժվեցին Գանձակ։
5․ Ներկայացրե՛ք 1724 թ․ հունիսի 12-ի Կոստանդնուպոլսի պայմանագիրը։
Գերիշխանության համար ընթացող ռուս-թուրքական մրցակցությունն ավարտվեց 1724 թ․ հունիսի 12-ին Կոստանդնուպոլսում կնքված պայմանագրով։ Այսրկովկասյան տարածաշրջանի և Ատրպատականի պարսկական տիրույթները բաժանվեցին Ռուսաստանյան և Օսմանյան կայսրությունների միջև։ Վրաստանը և Արևելյան Հայաստանն ամբողջությամբ թողնվեցին Օսմանյան կայսրության տնօրինությանը։
6․ Ինչո՞վ ավարտվեց Երևանի պաշտպանությունը․ և ի՞նչ նշանակություն ունեցավ այն։
Հունիսի 7-ին թուրքական զորքը պաշարում է Երևանը։ Պաշպանության համար ոտքի է կանգնում նաև մերձակա հայկական գյուղերի բնակչությունը։
Հակառակորդի գրոհները մատնվում են անհաջողության։ Պարենի ու զինամթերքի սպառման պատճառով, սակայն, 1724 թ․ սեպտեմբերի 26-ին Երևանն անձնատուր է լինում։ Թուրքերի կորուստները կազմեցին շուրջ 20 000 մարդ։
7․ Նկարագրե՛ք ռազմական գործողությունների ընթացքը Արցախում 1724-1726 թթ․։
Արցախի ազատագրական ուժերը 1724 թ․ թուրքական զորքերի դեմ համատեղ գործելու մասին համաձայնագիր կնքեցին Գանձակի մահմեդականների հետ։ Համագործակցելու առաջարկներ արվեցին նաև պարսկական իշխանություններին։ Հուսադրող էր ազգային գործիչ Իվան Կարապետի ժամանումը Ռուսաստանից՝ ազատագրական պայքարին օժանդակելու խոստումներով։
1725 թ․ մարտին թուքական երեք զորամասեր ներխուժեցին Վարանդա գավառ։ Կորուստներից խուսփելու համար մելիքները դիմեցին հնարամտության։ Շուրջ 6000 թուրք զինվորների տեղավորելով հայկական գյուղերում՝ հայ ինքնապաշպանական ուժերը գիշերային հանկարծակի գրոհով ոչնչացրին նրանց։ Հայկական ուժերի հաթական գործողությունը մեծ արձագանք ստացավ և բարձրացրեց հայերի ինքնավտահությունն ու մարտունակությունը։
Անհաջողության մատնվեց նաև Արցախի դեմ թուքական հաջորդ հարձակումը։ 1726 թ․ օսմանյան զինուժի՝ Շուշին գրավելու փորձերը հաջողություն չունեցան։ Ութօրյա մարտերում տալով 800 զոհ՝ թուրքերը նահանջեցին Գանձակ և որդեգրեցին անակնկալ հարձակումների մարտավարությունը։
8․ Ինչու՞ արցախահայությունն ի վերջո պարտություն կրեց։